რკინადეფიციტური ანემია - მიზეზები, სიმპტომები, მკურნალობა

რკინადეფიციტური ანემია არის დაავადება, რომელსაც თან ახლავს სისხლის წითელი უჯრედების, ჰემოგლობინის და შრატის რკინის შემცირებული დონე, რომლის დროსაც ქსოვილებში  ტროფიკული ცვლილებები ვითარდება . ICD-ის მიხედვით, რკინადეფიციტური ანემია მიეკუთვნება სისხლის დაავადებების კლასს და კოდირებულია როგორც D50, მაგრამ როდესაც ანემია ორსულ ქალებში ფიქსირდება დიაგნოზი დაშიფრულია როგორც O 99.0.

რკინადეფიციტური ანემია ფართოდ არის გავრცელებული და გვხვდება როგორც ბავშვებში, ასევე მოზრდილებში.

დაავადების გამომწვევი მიზეზები შეიძლება იყოს:

• საკვებში რკინის დაბალი შემცველობა (მცენარეული დიეტის დროს);

• ნაწლავში შეწოვის დარღვევა (ფიქსირდება კუჭისა და ნაწლავების ოპერაციების შემდეგ, ცელიაკიის, ქრონიკული პანკრეატიტის და ეგზოკრინული ფუნქციის დაქვეითების დროს);

• მწვავე და ქრონიკული სისხლდენა (მათ შორის მძიმე პერიოდები, მშობიარობა, საჭმლის მომნელებელი ტრაქტის, ფილტვების, თირკმელების დაავადებები);

• რკინის მოთხოვნილება მცირეწლოვან ბავშვებში, ორსულებსა და მეძუძურ ქალებში;

• ჰემოდიალიზზე მყოფ პაციენტებში და სისხლის აქტიურ დონორებში თირკმელების დეკომპენსირებული უკმარისობის დროს სისხლის წითელი უჯრედების სინთეზის დარღვევა.

კლინიკური რეკომენდაციების მიხედვით, 5 წლამდე ასაკის ყველა ბავშვს ყოველწლიურად უნდა ჩაუტარდეს რკინადეფიციტური ანემიის სკრინინგი, რადგან დაბალი ჰემოგლობინის დონე ხელს უწყობს გონებრივი და ფიზიკური ზრდისა და განვითარების შეფერხებას.

ანემია ხშირად ვითარდება ბავშვებში:

• ძუძუთი კვების დროს, განსაკუთრებით თუ დედა დიეტაზეა და ხორცის დეფიციტი ფიქსირდება;

• დამატებითი (რკინით მდიდარ საკვები) საკვების   დაგვიანებით მიცემით.

• ცხოვრების გარკვეულ პერიოდებში, რომლებიც დაკავშირებულია ზრდის ტემპთან და რკინის მოთხოვნილებასთან;

• მიკროსისხლდენით და ნაწლავებში რკინის შეწოვის დარღვევით ანთებითი პროცესების ფონზე, მაწვნისა და  რძის ადრეული მიცემით, ჭიებით.

რკინადეფიციტური ანემიის სიმპტომები და ნიშნები იზრდება რკინის დეფიციტის მატებასთან ერთად, იზრდება ჰიპოქსია და მცირდება ქსოვილის ტროფიზმი.

პაციენტის ჩივილებია:

• ზოგადი სისუსტე, კუნთების სისუსტე (მაგალითად, პაციენტი დამოუკიდებლად ვერ ივარცხნის თმას);

• თავის ტკივილი, თავბრუსხვევა;

• პალპიტაცია, გულისცემის გახშირება მცირე ფიზიკური დატვირთვისასაც კი;

• ფერმკრთალი და მშრალი კანი;

• პირის ღრუს ლორწოვანზე ეროზიების გამოჩენა, კუთხოვანი სტომატიტი, ენის წვა;

• ალოპეცია, თმის ცვენამ ფრჩხილის გაყოფა, მისი რბილობა, ჩაღრმავება, განივი ზოლები;

• გემოსა და სუნის ცვლილებები (ცარცის, მიწის, თიხის, სუნის ლაქის, აცეტონის ჭამის სურვილი);

• მეხსიერებაის და ყურადღების დაქვეიება.

დაავადების ქრონიკული ფორმით:

• იზრდება მიოკარდიუმის დისტროფია;

• აღინიშნება სიმპათიკოტონია;

• კუჭისა და ნაწლავების კედელში ვითარდება პათოლოგიური პროცესები, რაც კიდევ უფრო უწყობს ხელს რკინის დეფიციტს;

• იზრდება ნაწლავში ტოქსიკური ლითონების (მაგალითად, კადმიუმის) შეწოვა;

• მცირდება უჯრედული იმუნიტეტი. 

• დაავადების მსუბუქი ხარისხისას კლინიკური სურათი ბუნდოვანია და შესაძლოა პაციენტმა შეცდომით აღიქვას ნორმის ვარიანტად, მაგრამ ორგანიზმში პათოლოგიური ცვლილებები პროგრესირებს.

რკინადეფიციტური ანემიის დიაგნოზი

დიაგნოსტიკური ღონისძიებები მიზნად ისახავს რკინადეფიციტური ანემიის გამომწვევი და სიმძიმის იდენტიფიცირებას, დიფერენციალური დიაგნოსტიკის ჩატარებას (პირველ რიგში ონკოლოგიური პროცესებით, ქრონიკული დაავადებების ანემიით, ტყვიით ინტოქსიკაციით, თალასემიით, თირკმელების დაავადებებით).
პაემნის დროს ექიმი უსმენს პაციენტის ჩივილებს, ატარებს მიზანმიმართულ გამოკითხვას ანემიის განვითარების რისკის ფაქტორების დასადგენად და ზომავს არტერიულ წნევას, გულისცემას და სუნთქვის სიხშირეს (პაციენტები ხშირად განიცდიან ჰიპოტენზიას). სხეულის ზოგადი მდგომარეობის შესაფასებლად ტარდება ფიზიკური გამოკვლევა.
ექიმმა შეიძლება დანიშნოს სხვადასხვა ტესტები, რომლებიც მიზნად ისახავს შემცირებული ჰემოგლობინის, ჰიპოქრომიის, სისხლის წითელი უჯრედების ფორმისა და ზომის ცვლილებების, შრატში რკინის დონის დაქვეითების, დაბალი ჰემატოკრიტის და რეტიკულოციტოზის იდენტიფიცირებას.

ლაბორატორიული დიაგნოსტიკა მოიცავს:

• ზოგადი სისხლის ტესტი;
• ზოგადი შარდის ანალიზი;
• ბიოქიმიური სისხლის ტესტი;
• კოაგულოგრამები;
• შრატის ფერიტინის, ტრანსფერინის, სისხლში რკინის გაზომვა;
• ტესტები ცელიაკიაზე (ანტისხეულების განსაზღვრა ქსოვილის ტრანსგლუტამინაზას, ანტისხეულების ენდომიზიუმის მიმართ).
• ტესტები შეიძლება იყოს არასანდო, თუ პაციენტმა მოიხმარა რკინის დანამატები, ხორცი ან გამოკვლევამდე 2 კვირით ადრე სისხლის წითელი უჯრედების გადასხმა გაიკეთა. თუ კონსერვატიული მკურნალობა არაეფექტურია, ექიმმა შეიძლება დანიშნოს სტერნის პუნქცია ან ტრეპანობიოფსია, ძვლის ტვინის შემდგომი პათოჰისტოლოგიური გამოკვლევით.

ინსტრუმენტული დიაგნოსტიკა, პირველ რიგში, მიზნად ისახავს სისხლდენის წყაროს იდენტიფიცირებას და მოიცავს შემდეგ გამოკვლევებს:

• FGDS;
• კოლონოსკოპია, CT კოლონოსკოპია, ვიდეო კაფსულური კოლონოსკოპია (თუ კოლონოსკოპია შეუძლებელია), ნაწლავისკოპია;
• გულმკერდის რენტგენი ან კომპიუტერული ტომოგრაფია;
• ეკგ;
• მუცლის ღრუს, მენჯის, ფარისებრი ჯირკვლის ულტრაბგერა;
• ქალებს ენიშნებათ გინეკოლოგის კონსულტაცია, ხოლო მამაკაცებს  - უროლოგის. შესაძლებელია გამოკვლევების დანიშვნა ფილტვის სიდეროზის, ჰემორაგიული დიათეზის, სხვადასხვა ეტიოლოგიის ჰემატურიის გამოსავლენად.
• სრულ გამოკვლევის გეგმას განსაზღვრავს დამსწრე ექიმი ინდივიდუალურად, პაციენტის მდგომარეობის სიმძიმისა და თანმხლები დაავადებების არსებობის გათვალისწინებით.

რკინადეფიციტური ანემიის მკურნალობა

თერაპია ტარდება დაავადების სიმძიმის, სხეულის წონისა და პაციენტის ასაკის გათვალისწინებით. ბავშვებში არ არის რეკომენდებული წამლის ინექციური ფორმებით მკურნალობა, რადგან ისინი მტკივნეულია და შეიძლება გამოიწვიოს ფსიქიკური ტრავმა. რეკომენდებულია პერორალური Fe3+ მედიკამენტების მიღება, რომლებიც არ უცვლიან ფერს კბილებს, არ ცვლიან გემოს, კარგად იტანენ და არ ურთიერთქმედებენ სხვა სამკურნალო საშუალებებთან.
რკინადეფიციტური ანემიის ფარმაკოთერაპია მოიცავს ორვალენტიანი და სამვალენტიანი რკინის პრეპარატების მიღებას (მოზრდილებისთვის რკინის რეკომენდებული დოზაა 120 მგ დღეში თერაპიული მიზნებისთვის და 60 მგ პროფილაქტიკური მიზნით).
არ არის რეკომენდებული ორალური რკინის დანამატების დოზის დამოუკიდებლად გაზრდა, რადგან ეს არ აღმოფხვრის რკინის დეფიციტს უფრო სწრაფად, პირიქით, იწვევს გვერდითი ეფექტების გაზრდას (გულისრევა, მუცლის ტკივილი, ნაწლავის დისფუნქცია). რკინის პრეპარატების პარენტერალური ფორმები ინიშნება საჭმლის მომნელებელი სისტემის დაავადებების, თირკმელების ქრონიკული უკმარისობის დროს და წინასაოპერაციო პრეპარატების სახით. მათი გამოყენება შეზღუდულია გვერდითი ეფექტების განვითარების გამო: ინფილტრატები და აბსცესები ინტრამუსკულარული შეყვანისას, APS-ის განვითარება, ინტოქსიკაცია ინტრავენური შეყვანით.
პაციენტის მძიმე მდგომარეობასთან დაკავშირებული ანემიის შემთხვევაში, სისხლის გადასხმა გამოიყენება რკინის დონის სწრაფად აღსადგენად (ტარდება მხოლოდ მითითების შემთხვევაში, ვინაიდან გართულებების რისკი მაღალია).
რკინადეფიციტური ანემიის დროს ქსოვილის ჰიპოქსიასთან დაკავშირებული თანმხლები პათოლოგიური მდგომარეობის მკურნალობა ტარდება კლინიკური რეკომენდაციების შესაბამისად.
რკინადეფიციტური ანემიის პრევენცია
რკინადეფიციტური ანემიის დიეტა მნიშვნელოვან როლს ასრულებს როგორც დაავადების მკურნალობაში, ისე რეციდივის პროფილაქტიკაში. სამწუხაროდ, კვების კორექცია უკვე შემცირებული ჰემოგლობინის დონეებით, თუნდაც მსუბუქი რკინადეფიციტური ანემიით, არ შეიძლება მონოთერაპიად იმოქმედოს (მხოლოდ რკინის შემცველ პრეპარატებთან ერთად). დიეტა ეფექტურად ებრძვის რკინის ფარულ დეფიციტს და გამოიყენება პრევენციული მიზნებისთვის. რეკომენდებულია რაციონალური კვების პრინციპების დაცვა საკმარისი დღიური კალორიების მიღებით, ცილების, ცხიმების, ნახშირწყლების თანაფარდობის დაცვით და საკმარისი რაოდენობით წითელი ხორცის, ბოსტნეულის და ხილის მოხმარებით.
C ვიტამინის მიღება რკინის დანამატებთან ერთად ზრდის მის შეწოვას ნაწლავებში (რეკომენდებულია მედიკამენტების მიღება ფორთოხლის წვენთან ერთად).

პროფილაქტიკური მიზნით  რკინის პრეპარატების მიღება რეკომენდებულია:

• ძუძუთი კვებაზე მყოფ ჩილებში 4 თვიდან დამატებითი საკვების მიღებამდე;
• ქრონიკული სისხლდენის მქონე პაციენტებისთვის;
• ვეგეტარიანელებისთვის;
• აქტიური სისხლის დონორებისთვის.