ფარისებრი ჯირკვლის დარღვევები და დაავადებები ბავშვებში - რა უნდა იცოდეს მშობელმა?

ფარისებრი ჯირკვლის დარღვევები და დაავადებები ბავშვებში - რა უნდა იცოდეს მშობელმა? ამ საკითხზე გვესაუბრება პედიატრიული პრივატ კლინიკის ბავშვთა და მოზარდთა ენდოკრინოლოგი, ანი მგელიაშვილი. 

- რა არის ფარისებრი ჯირკვალი?
 - ფარსიებრი ჯირკვალი  ერთ-ერთი მნიშვნელოვანი ენდოკრინული ორგანოა, რომლის  განვითaრება ხდება  ემბრიონულ პერიოდში  გესტაციის მეოთხე კვირას, ხოლო მეათე კვირას  სრულად ფორმირდება, აქვს პეპლის ფორმა და შედგება ორი წილისგან, რომელიც  მდებარეობს კისრის წინა ზედაპირზე. 
  
- რომელ  ჰორმონებს გამოყოფს და რაზე ახდენს გავლენას ბავშვებში?
- იგი გამოიმუშავებს ორ ძირითად ჰორმონს: თიროქსინს  (T4)  და ტრიიოდთირონინს (T3), რომლებიც  არეგულირებენ ორგანიზმში  ნივთიერებათა ცვლის სიჩქარეს. ფარისებრი ჯირკვლის   ფუნქციას აკონტროლებს თავის ტვინში მდებარე ენდოკრინული ჯირკვალი  ჰიპოფიზი, რომელიც გამოიმუშავებს  TSH-ს. ფარისებრი ჯირკვლის ჰორმონები გავლენას ახდენენ ბავშვის ზრდა-განვითარებაზე.

-    რა არის ჰიპოთირეოზი და  რა სიმპტომები ახასიათებს?
-    ფარისებრი ჯირკვლის ფუნქციის დაქვეითებას ჰიპოთირეოზი ეწოდება. ჰიპოთირეოზი ფარისებრი ჯირკვლის ყველაზე ხშირი დაავადებაა. იგი დიაგნოსტირდება სისხლში TSH  დონის მომატებით, FT4 - შემცირებულია ან ზოგ შემთხვევაში ნორმაშიც შეიძლება იყოს.არსებობს თანდაყოლილი და შეძენილი ჰიპოთირეოზი. თანდაყოლილი, რომელიც ჩვილობის ასაკიდანვეა, ნეონატალურ პერიოდში, ხოლო შეძენილი  ჰიპოთირეოზი მანიფესტირდება სკოლის ასაკში და პუბერტატში. შეძენილი ჰიპოთირეოზის მიზეზი  მრავალია, თუმცა ყველაზე ხშირია იოდდეფიციტური მდგომარეობა, ჰაშიმოტოს აუტოიმუნური ჰიპოთირეოზი, ფარისებრ ჯირკვალზე  ჩატრებული ოპერაციები, რადიოაქტიური იოდით თერაპია.

იოდდეფიციტური მდგომარეობა, მსოფლიოში  ყველაზე ფართოდ გავრცელებულია. ფარისებრი ჯირკვლის ჰორმონების სინთეზისთვის აუცილებელია იოდი, რაც იმას ნიშნავს, რომ ორგანიზმში და, მაშასადამე, გარემოში, ნიადაგსა და საკვებში ეს ელემენტი საკმარისი რაოდენობით უნდა იყოს. სანამ დაიწყებოდა მსოფლიოში იოდის დეფიციტის ენდემური კერების შესწავლა, იოდის დეფიციტი იწვევდა როგორც თანდაყოლილი, ისე შეძენილი ჰიპოთირეოზის მძიმე ფორმებს, ფარისებრი ჯირკვლის გადიდებას, ენდემურ ჩიყვს. დღესდღეობით  ევროპაში იოდის დეფიციტი იშვიათია, თუმცა 35 ქვეყნიდან 11 ქვეყანაში არის იოდის დეფიციტი  და არსებობს მტკიცებულება, რომ  ზომიერ და  საშუალო დეფიციტის დროს იოდის  დანამატის მიღება აუმჯობესებს მეხსიერებას.
ჰაშიმოტოს აუტოიმუნური თირეოიდიტი გვხვდება ძირითადად გოგონებში, განსაკუთრებით მოზარდობის პერიოდში. დაახლოებით  შემთხვევა 1/3 ოჯახური ანამნეზიდან მოდის. აუტოიმუნური თირეოიდიტი ასოცირებულია სხვა აუტოიმუნურ დაავადებებთან, როგორიც არის ტიპი 1 შაქრიანი დიაბეტი, ცელიაკია, ასევე კარგად ცნობილი  დერმატოლოგიური დაავადებები, როგორიცაა ვიტილიგო  და ალოპეცია. 
აქვე მინდა ავხსნა თუ  რა არის აუტოიმუნური დაავადება. აუტომუნური დაავადება იმუნური სისტემის ფუნქციის ისეთი დარღვევის შედეგია, როცა ორგანიზმი საკუთარ ორგანოსა თუ ქსოვილს უცხოდ აღიქვამს და ებრძვის ანტისხეულების – ე.წ. აუტოანტისხეულების მეშვეობით. აუტოაგრესიით მიმდინარე დაავადებები ენდოკრინულ სისტემას, მათ შორის – ფარისებრ ჯირკვალსაც აზიანებს. ამ მექანიზმით ვითარდება ჰაშიმოტოს თირეოიდიტიც.

- რა კლინიკური ნიშნებით  ხასიათდება  ჰიპოთირეოზი? 
- ტანდაბლობა  (ზრდის ნელი ტემპი), სიმსუქნე  (სხეულის მასის უმიზეზო მატება), დაღლილობა, თმის ცვენა, ფრჩხილების მტვრევადობა,  მშრალი კანი, სიფერმკრთალე, სიცივისადმი მოლერანტობა, მეხსიერების დაქვეითება, დარღვეული პუბერტატი (ნაადრევი სქესობრივი მომწიფება), შეკრულობა, სიცივისადმი ტოლერანტობა, არარეგულარული მენსტრუალური  ციკლი.

დიაგნოსტიკა
ექიმთან ვიზიტის დროს დაავადების გამოსავლენად ტარდება სხვადასხვა სახის  ლაბორატორიული და ინსტრუმენტული კვლევები.  ექიმი სპეციალისტი თავდაპირველად კრებს ანამნეზს, შემდეგ გადადის უშუალოდ გასინჯვა-დათვალიერებაზე, მერე კი იწყება დიაგნოსტიკური კვლევები:
● სისხლის ანალიზები
● რადიოლოგიური კვლევები – ფარისებრი ჯირკვლის ულტრასონოგრაფია, სცინტიგრაფია და სხვა.

მკურნალობა
მკურნალობის ტაქტიკას ინდივიდუალურად, ექიმ სპეციალისტთან კონსულტირების საფუძველზე ირჩევა. ჰიპოთირეოზის კლინიკური და ლაბორატორიული დადასტურებისას ინიშნება ლევოთიროქსინის – თიროიდული ჰორმონის, თიროქსინის, სინთეზური ანალოგის – ან იოდის პრეპარატები. მკურნალობის ხანგრძლივობა ჰიპოთირეოზის მიზეზზეა დამოკიდებული. ჰიპოთირეოზის ზოგიერთი ფორმა დროებითია, გარდამავალი ხასიათისა, ზოგიერთი კი –  მუდმივი. ასეთი ფორმები მშობლის, მერე კი თავად პაციენტის მუდმივ ყურადღებას, ენდოკრინოლოგის უწყვეტ მეთვალყურეობას მოითხოვს. დროული და ადეკვატური მკურნალობის ფონზე ბავშვი ასაკის შესაბამისად ვითარდება.

– რა გართულება შეიძლება ახლდეს თან ჰიპოთირეოზს?
– მკურნალობის გარეშე ან არაადეკვატური და დაგვიანებული მკურნალობის ფონზე ბავშვთა ჰიპოთირეოზი იწვევს ფიზიკური განვითარების, ზრდის შეფერხებას, სხეულის მასის სიჭარბეს, ნივთიერებათა ცვლის, მათ შორის – ცხიმოვანი ცვლის, მოშლას, კანისა და კანქვეშა ქსოვილების შეშუპებას (მიქსედემა), სქესობრივი მომწიფების დაგვიანებას, იშვიათად – ნაადრევ სქესობრივ მომწიფებას, მოზარდ გოგონებში – მენსტრუალური ციკლის დარღვევას. თანდაყოლილი ფორმის შემთხვევაში სიმპტომთა ამ კომპლექსს ემატება  ნევროლოგიური პრობლემები, გონებრივი განვითარების მძიმე დარღვევა – კრეტინიზმი.

პრევენცია 
მშობლებს, განსაკუთრებით კი მომავალ დედებს ვურჩევ, დაორსულებამდე ენდოკრინოლოგს მიმართონ თიროიდული სტატუსის შესაფასებლად, მშობიარობის შემდეგ კი მუდმივი კავშირი ჰქონდეთ პედიატრთან ბავშვის ფიზიკური, გონებრივი და სქესობრივი განვითარების დინამიკაზე დასაკვირვებლად.

გამოყენებული ლიტ: Practical   Endocrinology  and Diabetes  in Children  4th edition